Te pūtakenga o te kaupapa
Tū Rangatira: Ko te kaupapa o Tū Rangatira: Te Kaitātaki i Te Mātauranga Kaupapa Māori, he whakatakoto tauira o te tū hei kaitātaki e whakaata ana i ētahi o ngā tūranga me ngā kawenga matua a te kaitātaki e tino puta ai ngā ākonga Māori i ngā mahi rapu mātauranga.
He mea waihanga te tuhinga nei i runga i te mahi tahi, i te whakawhiti whakaaro tahi a ngā tumuaki, ngā kaiārahi, ngā kairangahau, me ngā whakahaere e mahi ana i te rāngai mātauranga kaupapa Māori. He tīmatanga noa tēnei tānga kōrero mō te whakakaha ake i te āhei o ngā kaitātaki ki te whakahaere i ngā mahi puta noa i te kura. Ko te aronga nui, kia whaihua tonu ngā tikanga whakaako me ngā tikanga ako, ka mutu, me ngā tikanga e whakaata ana i ngā wawata ahurea, pāpori, mātauranga, ohaoha o ngā whānau mō ā rātou tamariki. Koia tēnei ko te whāinga matua mō te kaitātaki i ngā kura kaupapa Māori, ngā wharekura, ngā kura ā-iwi, ngā kura motuhake, tae atu ki ngā akomanga rumaki, reorua anō hoki i Aotearoa.
Ko te arotahinga matua o te tū hei kaitātaki i te ao rapu mātauranga, kia kaha ake te whaihua o ngā mahi whakaako, kia kaha ake te puta o ngā ākonga, kia noho ora anō rātou; ko te hiringa ake o te kaupapa nei, ko te oranga ake o te reo Māori, o ngā tikanga Māori, me te kaha hiahia, te kaha ū o ngā whakahaere e whai pānga mai ana kia pēnei te āhua.
Anei e whai ake nei ētahi o ngā kawenga:
- he whai kia kaha ake ngā pūkenga o ngā kaiako, kia teitei ake ai ngā taumata whakaako me ngā taumata ako e ekea ana i ō rātou kura
- he hora i ngā kaupapa me ngā horopaki whakaako, horopaki ako tino papai, e tino kaha ai te ako, e tino puta ai ngā ākonga i ā rātou mahi
- he whakapakari ake i te āhei ki te whakaako, ki te ako ki te reo Māori, puta noa i te kura
- he tārai, he whakatinana i ngā tikanga whakaako Māori me te uiui ā-taunakitanga, puta noa i te kura, e tutuki ai ngā matea me ngā hiahia o ngā ākonga
- he tautoko, he whakaū i ngā mahi whakaora ake i te reo Māori me ōna tikanga
- he whiri i ngā taura torokaha i waenga i ngā whānau me te kura, e ea ai ngā wawata e whāia ngātahitia ana e rāua tahi
- he āta kite atu, he āta poipoi anō i ngā āhuatanga whaiaro ka kawea mai e ngā ākonga, kia pai ake ai ngā hua ka puta.
I roto i ngā mahi tātaki i ngā kura reo Māori, ka pīkautia ētahi mahi e ora ai, e tupu ai te hapori o te kura, me te whai wāhi anō ki te hapori nui tonu. Tērā pea ko te tū hei kaitātaki mō ētahi kaupapa, ko te whai wāhi atu rānei ki ētahi kaupapa e wātea ai he huarahi hei takahi mā ngāi Māori, e puta ai rānei he painga ki te Māori, ki te ao Māori.
Ko tētahi mea nui e whaihua ai ngā mahi a te kaitātaki, ko te whakaae he maha ngā rōpū – ko ngā ākonga, ko ngā whānau, ko ngā iwi, ko ngā kaiako, ko ngā hapori Māori, ko te kāwanatanga anō – e mahi tahi ana e angitu ai ngā ākonga Māori. He pūmanawa, he mātauranga, he rauemi anō kei tēnā, kei tēnā ka mātua hiahiatia e puta ai ngā painga nui ki ngā ākonga katoa.
E mea ana a Tū Rangatira: Te Kaitātaki i Te Mātauranga Kaupapa Māori me aro nui ki ngā kahanga, ki ngā huarahi tērā ka wātea, ki ngā hua anō ka puta. Heoi, ko ngā mea e whakaahuatia ana i tēnei tauira, he tīpakonga whāiti noa o te huhua o ngā tūranga me ngā kawenga nui a ngā kaitātaki i roto i ā rātou mahi o ia rā.
E arotahi ana a Tū Rangatira ki ngā tikanga tātaki, me te whakatakoto whakaaro mō te wāhi ki ngā kaupapa whakapakari ngaiotanga e pakari ake ai ngā kaitātaki i roto i te rāngai mātauranga kaupapa Māori.
He matahuhua tonu ngā momo kura me ngā momo akomanga o roto i tēnei karangatanga. Koia ētahi:
Ngā kaupapa o te Taumata 1 (81–100 ōrau kei te reo Māori):
- ngā kura kaupapa Māori
- ngā wharekura
- ngā kura ā-iwi
- ngā kura motuhake
- ngā akomanga rumaki
Ngā kaupapa o te Taumata 2 (51–80 ōrau kei te reo Māori):
- ngā akoranga reorua.
He mea waihanga a Tū Rangatira hei tautoko i ngā tāngata katoa e mahi ana i ngā kura me ngā akomanga kua huaina i runga nei. Arā, ko:
- ngā tumuaki o ngā kura kaupapa Māori, ngā kura ā-iwi, ngā kura motuhake me ngā wharekura
- ngā poari whakahaere
- ngā whānau o te kura
- ngā tumuaki me ngā whānau o ngā kura whai akomanga rumaki, akoranga reorua rānei
- ngā kaitātaki o runga, o waenga, i te katoa o ngā kura me ngā akomanga reo Māori.
E whai ana a Tū Rangatira kia ngangahu ake te aronga ki ngā mahi a te kaitātaki, ā, kia nui ake ngā mea e taea ana e ngā ākonga Māori, me ngā mea tērā tonu pea ka taea e rātou.
